Karperliefde: Schurende schubben bij zonsopgang

Een karper met de lente in z’n bol lijkt wel een andere vissoort. In de vroege uren van een ochtend in mei draait alles om de voortplanting. Het vrouwtje heeft daarbij de touwtjes in stevig handen. Met hormonen en geurstoffen verleidt en dresseert ze de mannetjes, totdat zij er helemaal klaar voor is.

In Nederland zijn karpers de meest luidruchtige vissen wat de voortplanting betreft. Als je mazzel hebt, kun je in het late voorjaar – mei of juni – soms op een paar meter afstand zien hoe enkele mannetjes een vrouwtje opjagen door de waterplanten. Rugvinnen steken boven water, het gespetter is op tientallen meters afstand te horen. Gedurende een paar uur is de anders zo voorzichtige, schuwe karper een ongeleid projectiel, met maar een doel voor ogen.

Wat seks betreft neemt bij de karper het vrouwtje altijd het initiatief. Dat is logisch, want rijpe eitjes zijn niet lang houdbaar. De karper-dame moet dus kunnen bepalen waar en wanneer de voortplanting plaatsvindt.

De rijping van de eitjes wordt bij de karper bepaald door de omstandigheden. Het komt in onze streken vrij laat in het voorjaar op gang, als de dagen lang genoeg zijn en de watertemperatuur richting twintig graden stijgt.  Voldoende waterplanten zoals waterlelies in de omgeving zijn ook een voorwaarde, net zoals rust. Vandaar dat karpers vaak paaien in ondiepe vaarten of sloten met weinig scheepvaart of de begroeide randen van grote wateren.

Lading geslachtshormonen

Karpers kunnen in het vroege voorjaar lang rondzwemmen met een onrijpe eiervoorraad, maar als eenmaal de ovulatie of eisprong plaatsvindt, begint de klok genadeloos te tikken. Een karper-vrouw die door de omstandigheden klaar is voor de voortplanting, moet dus binnen een paar uur haar eieren kunnen afzetten, anders is het nageslacht ten dode opgeschreven.  Ook niet onbelangrijk: de mannetjes moeten haar wel weten te vinden en ook nog eens in de juiste stemming zijn.

In de meeste wateren is het zicht te beperkt om te zoeken naar soortgenoten. Bovendien is het uiterlijke verschil tussen man en vrouw bij de karper erg onduidelijk. Dus vertrouwt de karper niet op z’n ogen of gehoor, maar op hormonen en geurstoffen. In de 24 uur voorafgaand aan de paai wasemt een paairijp karper-vrouwtje ladingen geslachtshormonen in het water. Karper-mannen die deze signalen oppikken, gaan gelijk op zoek naar de bron.

Tijdens de rijping van haar eitjes produceert het karper-vrouwtje zelfs drie verschillende mengsels van hormonen. Die zijn in de eerste plaats bedoeld om de eiervoorraad stap voor stap te laten rijpen. Maar via de kieuwen en urine komen die stoffen ook in het water terecht en daar dienen ze als feromonen voor de karper-mannen. Die pikken de aanwezigheid van deze lokstoffen op met het reukorgaan in kop. (…..)

Artikel verschenen in Beet 5 mei 2016