Tegen de online vergetelheid

Voor het project Nieuwe Journalistiek ben ik begonnen met een beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van DeJaap / ThePostOnline. Bij journalistieke start-ups wordt online en offline veel minder vastgelegd dan je in eerste instantie zou verwachten.

Met Nieuwe Journalistiek wil het Fonds BJP twee dingen bereiken, schrijft coördinator Alexander Pleijter:  “Het volgen en documenteren van het reilen en zeilen van een aantal huidige, journalistieke start-ups in Nederland, om hun prille geschiedenis vast te leggen en lessen te kunnen trekken uit hun ervaringen.”

Mooi doel, want wie zaken wil documenteren en wil leren van ontwikkelingen online kan niet vroeg genoeg beginnen. Dat is tenminste mijn conclusie na een paar weken spitten in een hoekje van de online geschiedenis.

Het is bijvoorbeeld krap zes jaar geleden dat DeJaap live ging, en toch is het nog niet gelukt om zoiets triviaals te vinden als een screencap uit de eerste week, na de start op 1 oktober 2009 .

Eerste screencap

Natuurlijk, de Waybackmachine (fantastisch maar reuzetraag archief van freezeframes) heeft een paar snapshots gemaakt, maar de eerste dateren pas van 16 oktober, en daarbij zijn geen grafische elementen meegekomen. Enig speurwerk van Gyurka Jansen bracht de tot nu toe vroegste screencap van DeJaap aan het licht, afkomstig  van een blogpost op NRCnext. Het postzegeltje van 240 bij 183 pixels dateert van ongeveer een maand na de lancering, toen DeJaap draaide met WordPress theme Magazeen.

Ook de serie posts uit de eerste dagen na de lancering is nog niet snel te reconstrueren. Het tekst-archief van ThePostOnline lijkt aardig compleet, maar wie teruggaat naar het begin, vindt een kruimelig spoor dat stopt bij drie oktober.

Een aantal posts heeft bij de overgang van CMS een nieuwe datering gekregen. DeJaap begon namelijk met een Ruby on Rails CMS om rond 12 oktober 2009 verder te gaan met WordPress.

Klein voorbeeldje: voormalig adjunct van DeJaap, Linda Duits, verwijst in een terugblik bij het vijfjarig bestaan naar haar eerste post. In het TPO-archief dateert die post van 12 oktober, terwijl een andere, wat latere post van Duits, dateert van 3 oktober. Niet alles staat dus meer precies op volgorde en het is nog onduidelijk of het archief volledig intact is.

Linkrot en deletitis

Punaises poetsen is niet mijn hobby; ik wil alleen de Alzheimer van internet illustreren. Dat voortgaande proces van geleidelijk verval maakt het reconstrueren van alledaagse, voor de hand liggende zaken soms bijzonder ingewikkeld.

Door de discussie over vergeetverzoeken en permanente dataopslag lijkt het soms alsof online alles fotografisch en eeuwig bewaard blijft. Dat is een kolossaal misverstand, want dat geldt alleen voor papieren kranten en tijdschriften. Die hebben een hard bevriezingsmoment dat een chronologische stroom van edities oplevert, met een parallel digitaal spoor van pdf’s en entries in databanken. Bibliotheken en archieven leggen die publicatiestroom nauwgezet vast.

Blogposts zijn een collage van tekst, beeld, links en comments, die in een layout worden samengebracht.  De samenstellende onderdelen raken soms na verloop van tijd van elkaar gescheiden, door restylingen, migraties, ongelukjes of gewoon het deleten van content. Het is een van de redenen waarom links in hoog tempo verrotten. Zelfs als een oorspronkelijke blogtekst nog in een archief zit, zijn belangrijke verwijzingen naar bronnen vaak waardeloos geworden.

Anders werken

De inhoud van sites en blogs is door een andere technologie veel vloeibaarder dan de output van traditionele media, en bovendien is de aandacht voor archivering zeer selectief en pas van vrij recente datum. Veel is er al verloren gegaan, door een combinatie van technologische kwetsbaarheid en intellectuele onachtzaamheid: de wijdverbreide gedachte dat online publiceren echt minder belangrijk is dan print.

Online startups laten nog om andere redenen minder sporen na, omdat technologie een andere organisatie laat ontstaan. DeJaap/PostOnline bijvoorbeeld is in de eerste plaats een online redactiecollectief dat voornamelijk via email communiceert.

Net als andere media worden doorlopend beslissingen genomen over inhoud,  koers en samenwerking, maar bij ThePostOnline zijn geen vergaderingen. De gebruikelijke arbeidsorganisatie ontbreekt: redacteuren werken als zzp’er of eenmans BV.  Het klassieke paper trail van notulen, besluiten, contracten, salarisstroken en correspondentie ontbreekt. Als er al sporen bewaard worden, zitten ze versnipperd in persoonlijke mailboxen.

Uiteraard zijn er de betrokkenen die heel veel kunnen vertellen. Het is dan ook geen beklag, van vergaderen en notuleren wordt de wereld niet beter of mooier. Sterker nog: die andere manier van organiseren blijft vaak buiten beeld bij berichten over nieuwe media. De focus ligt vaak op het oppervlak van platforms, abonnees en inkomsten,  en minder op het dagelijkse (samen)werken.

Hoe dan ook, de aard van journalistieke start-ups maakt dat een beschrijving ervan misschien een andere aanpak vraagt, omdat ze nauwelijks een tijdsbestendig archief opbouwen. Dit project komt dus zeker niet te vroeg.

“In de twintigjarige historie van de internetjournalistiek is er weinig vastgelegd over de diverse initiatieven die het levenslicht zagen”, schrijft Alexander Pleijter in het oorspronkelijke projectvoorstel. “Dat geldt voor bekende namen als NU.nl en GeenStijl, maar al helemaal voor initiatieven die na verloop van tijd weer zijn verdwenen, zoals Planet.nl en En.nl. Het zou zonde zijn als de verhalen over de huidige vernieuwende initiatieven in de vergetelheid zouden raken.”

Zo is het.

Op de site Nieuwejournalistiek.nl zijn ook interessante dossiers te vinden over drones, het deep web, lezerscoöperaties en verhalende journalistiek.

Update 8 maart 2015: Bij L1 is een interview te beluisteren met Marc Josten, over nieuwejournalistiek.nl en journalistieke start-ups.