Risico’s van zwarte tatoeage-inkt
Zwarte tatoeage-inkt bevat hetzelfde pigment als printerinkt en autobanden. Hoewel die kleurstof vrijwel volledig uit puur koolstof bestaat, zitten er ook nare verontreinigingen in met kankerverwekkende eigenschappen.
‘Onderzoek gif in tatoeages’, berichtte de NOS eind november op TV en radio. De berichtgeving is het gevolg van een artikel dat ik schreef voor VPRO Noorderlicht. Samenwerking tussen VPRO en NOS leidde tot vragen van de NOS aan de NVWA en RIVM.
Het VPRO-artikel gaat over de ingrediënten van tatoeage-inkt: industriële pigmenten, die ook gebruikt worden voor het kleuren van lak, plastic en textiel. In het verleden zijn er vooral berichten geweest over kleurige pigmenten die aromatische amines bevatten, stoffen met kankerverwekkende eigenschappen. Dergelijke pigmenten mogen niet meer worden toegepast in tatoeage-inkt, maar toch vindt de NVWA bij controles van tatoeage-inkt nog geregeld aromatische amines.
Autobanden en printerinkt
Zwarte tatoeage-inkt werd tot nu toe eigenlijk altijd als tamelijk veilig beschouwd. Het zou voornamelijk onschuldig koolstof bevatten. Die gedachte is op zich juist. Het meest gebruikte zwarte pigment – carbon black – bevat inderdaad meer dan 99 procent puur koolstof. Alleen worden bij de productie ervan ook een paar tienden van procenten kankerverwekkende PAK’s gevormd.
Carbon black (CAS 1333-86-4) wordt gemaakt door in een industriële installatie gecontroleerd olie of gas te verbranden (het schema hiernaast is afkomstig uit dit rapport). Dat wil zeggen: het is incomplete verbranding, met een tekort aan zuurstof. Want het doel is vorming van kleine koolstofdeeltjes. Bij volledige verbranding zouden er vooral gassen vrijkomen, zoals kooldioxide.
Carbon black staat in de top-50 van industrieel geproduceerde grondstoffen. De wereldwijde jaarproductie schijnt zo’n 8 miljard kilo te zijn. Ook in Nederland staat een fabriek van bulkproducent Evonik. Negentig procent van de wereldproductie wordt verwerkt in autobanden. Bandenrubber bevat tot 50 procent carbon black als vulmiddel: de stof maakt banden veel slijtvaster. De rest van het carbon black wordt gebruikt in printerinkt en andere toepassingen. Waaronder dus ook tatoeage-inkt (zoals in dit voorbeeld).
Vrije radicalen
Voor de Duitse dermatoloog prof. dr. Wolfgang Bäumler, werkzaam bij de Universiteit Regensburg was de manier waarop carbon black wordt gemaakt reden onderzoek doen naar de aanwezigheid van PAK’s in zwarte tatoeage-inkt. Bij 17 van de 19 monster vond hij inderdaad PAK’s, vier inkt-monster bevatten het beruchte benzopyreen. De NVWA zegt op dit moment niet te kunnen controleren of er PAK’s zitten in tatoeage-inkt, meldt de NOS.
Volgens Bäumler levert zwarte inkt mogelijk gezondheidsrisico’s: PAK’s kunnen DNA beschadigen en bovendien produceren sommige PAK’s onder UV-licht vrije radicalen. Deze reactieve deeltjes kunnen cellen beschadigen. In hoeverre dat gebeurt in een tattoo in de zon is niet duidelijk.
Mogelijk kankerverwekkend
De PAK’s in carbon black zijn sterk gebonden aan de koolstofkorreltjes: het is de vraag of ze in het lichaam loskomen (dat dat gebeurt, betwijfelen de producenten). Van inhalatie van carbon black bestaan wel aanwijzingen dat het mogelijk kanker kan veroorzaken.
Maar inhaleren is iets heel anders dan injectie in de huid. Inkt in de huid wordt afgebroken door zonlicht en afweercellen en vervolgens wordt het afgevoerd naar de lymfeklieren en andere delen van het lichaam. Tot slot worden bij laserverwijdering de inktdeeltjes vernietigd, waarbij PAK’s kunnen vrijkomen.
Of zwarte tatoeage-inkt de kans op bijvoorbeeld huidkanker verhoogt is nog volstrekt onduidelijk. Daarvoor moet meer onderzoek plaatsvinden.
