Tien jaar praten en bezuinigen op wetenschap

Nederland heeft als het erop aankomt weinig met wetenschappelijk onderzoek. Dat zal na 12 september niet veranderen, leert tien jaar van schaven en snoeien. Bovendien zijn de bezuinigingen tot 2016 al ingeboekt.

Vandaag twittert Nederland over de toekomst van de Nederlandse kenniseconomie onder de tag #kennisdebat. Het zal vermoed ik gaan over hetgeen iedereen al met elkaar eens is: wetenschap en innovatie zijn heel belangrijk! De partijprogramma’s staan er immers vol mee.

Dat stemt hoopvol, vindt KNAW-directeur Hans Clevers, al is the proof of the pudding in the eating. Clevers spreekt vanuit historisch perspectief zeer wijze woorden. De voorbije vijftien jaar laten keer op keer zien dat het belijden van liefde voor de wetenschap nog nooit heeft geleid tot financiële waardering.

In 2006 verscheen de strategienota van NWO, omringd met veel prominenten en buzz om structureel meer geld voor de wetenschap te organiseren, waaronder een half miljard extra voor excellent onderzoek. Ook op die dag was iedereen vol van de waarde van de wetenschap. Premier Balkenende en CDA minister Van der Hoeven knikten minzaam, maar het kabinet kwam niet over de brug.

In 2009 kwam de wetenschappelijke werkvloer in opstand tegen de doorlopende bezuinigingen, met het Landelijk Comité Bèta-actie. De onderzoekswereld had enige hoop bij het aantreden van PvdA’er en moleculair bioloog Ronald Plasterk als OCW-minister.

De wetenschappers kwamen van een koude kermis thuis. Er werd alleen geld overgeheveld van de universiteiten naar NWO (geld dat nu grotendeels wordt doorgeschoven naar de topsectoren, zie hieronder). In een antwoord aan het landelijk comité schreef minister Plasterk dat hij de cijfers anders interpreteerde en eigenlijk niet goed zag wat het probleem was.

Bezuinigen, bezuinigen

Er is kortom doorlopend bezuinigd. Ambities zoals de strategie van Lissabon en andere aan wetenschap en kenniseconomie gekoppelde doelen – de verantwoordelijken hebben het erover, maar doen er als het erop aankomt niets mee.

De getallen en grafieken zijn dan ook helder. Nederland is alleen in woorden ambitieus. Zie bijvoorbeeld de uitgaven aan R&D in Nederland als percentage van het BBP. Het Europese streven voor 2020 is 3 procent. Bron VSNU-rapportage ‘Prestaties in Perspectief (pdf)

Of de uitgaven aan de eerste geldstroom. Bron VSNU-rapportage ‘Prestaties in Perspectief (pdf)

De trend zet door. In 2016 wordt er door de overheid 13 procent, ofwel 700 miljoen euro minder aan onderzoek uitgegeven.

Onderstaande tabel laat zien hoe die ontwikkeling de komende jaren doorzet. Bron factsheet VSNU.

Deze tabel toont nog iets anders verontrustends, namelijk de verschuiving van 80 procent van de onderzoeksgelden van NWO en KNAW naar topsectoren. Het komt erop neer dat er voor onderzoekers bij NWO straks vrijwel geen onderzoekssubsidie meer te halen valt voor excellent fundamenteel onderzoek.

Samenwerking met bedrijfsleven, valorisatie en toepassing zijn de toverwoorden. De overheid regisseert daarbij de aandachtsgebieden. Focus en massa, heet dat beleid.

Een klein probleem: het topsectorenbeleid werkt niet. De gewenste effecten van verschuiving van geld naar topsectoren is niet aantoonbaar zegt het Rathenau Instituut in een rapport over Focus en massa: beleid faalt. Beleid faalt, hoe helder wilt u het hebben? Het is een conclusie die door velen niet in dank is afgenomen, en inmiddels wordt dit rapport succesvol genegeerd.

De wetenschap wordt dus dubbel geraakt: elk jaar netto minder geld, plus verschuiving van geldstromen naar door overheid en bedrijven geagendeerd onderzoek.

Natuurlijk, elke verkiezingen is er weer hoop. Maar het is hopen tegen beter weten in. Er hebben het voorbije decennium nogal wat verschillende politieke partijen aan het roer gezeten, dus de waarde van beloften in de verkiezingsprogramma’s is nihil. Ik vermoed dat er over vier jaar weer een kennisdebat zal zijn. Vrijblijvend debatteren over wetenschap, daar zijn we goed in. The proof of the pudding…, Hans Clevers zei het al.

Zie ook: Topsectoren, experiment zonder precedent.

Update 4-9: mooie dataset over bestedingen aan R&D in Nederland bij het Rathenau instituut in Excel. Financiering uitvoering van R&D vanaf 1990.xls