Microplastics: cosmetisch handelen met goede redenen

Microplastics zijn overal. We weten nog weinig over de bijdrage van verschillende bronnen en de risico´s, maar het is de vraag of dat nodig is om al in actie te komen. Cosmetica zijn een begin.

Naar aanleiding van een campagne over plastic deeltjes in cosmetica ben ik in de wetenschap achter microplastics gedoken. Een problematiek waarmee steeds meer onderzoekers en beleidsmakers zich bezig blijken te houden. Microplastics zijn stukjes kunststof kleiner dan 5 millimeter, die ontstaan bij het verweren of de degradatie van groter plastic zwerfafval.

In de oceanen zwerft veel plastic; velen kennen inmiddels dat probleem onder de naam plastic archipel of plastic soep. En dus zien we steeds meer microplastic vervuiling. Maar microplastics worden ook gevormd tijdens het wassen van synthetische kleding, en – tot veler verrassing – blijken ze ook in sommige soorten cosmetica voor te komen.

Fleece en PET-vezels

Een belangrijk deel van de slijtage van onze kleding vindt plaats tijdens het wassen (wie een wasdroger heeft, ziet dat regelmatig in het stoffilter) Het populaire fleece wordt bijvoorbeeld gemaakt van dezelfde grondstof als frisdrankflessen. Tijdens het wassen komen honderden PET-vezeltjes los. Kleding bevat veel meer verschillende polymeren, dus de mix is zeer divers. Al die vezels verdwijnen in het riool, samen met het badkamerspoelwater met daarin fijn plastic granulaat uit huidscrubs en tandpasta.

In Nederland wordt meer dan negentig procent van de deeltjes afgevangen in de rioolwaterzuivering. Dat blijkt tenminste uit een pilotstudie van het IVM en Deltares. Zij hebben een rapport samengesteld naar aanleiding van een verkennende studie naar de bronnen en het voorkomen van microplastics in rioolslib en zeewater. Een klein deel van de microplastics blijkt met het gezuiverde water de rioolwaterzuivering te verlaten.

Nanoplastic

Wat vervolgens met de deeltjes gebeurt is onduidelijk. Of ze via het oppervlaktewater de zee bereiken is nog maar de vraag. Misschien bezinken ze met slib of algen. In ieder geval is wereldwijd in dichtbevolkte gebieden de vervuiling van stranden met microplastics het grootst. (oorspronkelijk publicatie in pdf) Maar daar zitten ook landen bij die rioolwater of rioolslib in zee storten – dat mag sinds 1999 niet meer op de Noordzee.

Microplastics zijn een milieuprobleem met een nog grotendeels onbekende impact. Duidelijk is wel dat microplastics persistente organische verbindingen kunnen aantrekken zoals PCB’s. En mosselen, vissen en zeevogels krijgen de deeltjes binnen. Via die route kunnen ze ook ons bord bereiken. Bovendien: deeltjes die klein genoeg zijn – op een schaal van nanometers – kunnen in labexperimenten biologische membranen passeren.

Schoner milieu?

Inmiddels heeft een aantal winkelketens en cosmeticaproducenten naar aanleiding van de campagne aangekondigd dat ze gebruik van microplastics zullen staken. Of dat straks merkbaar zal zijn in de milieuvervuiling met microplastics is zeer de vraag. Daarvoor is het aandeel in de totale aanvoer van microscopische plastic rommel volstrekt onduidelijk. Mijn voorzichtige inschatting is dat andere bronnen van plastic afval belangrijker zijn

Zouden we moeten wachten met terugdringen van plastic gruis in badkamerproducten totdat we weten wat de bijdrage daarvan is in het totaal van microplastics? Dat is misschien de redenatie van fabrikanten. Ik denk dat het niet uitmaakt. We hoeven niet tien jaar onderzoek te doen naar omvang en effecten, om tot het lumineuze idee te komen dat plastic niet in het milieu thuishoort. Laat het symbolisch zijn, cosmetica dringen het microplastic probleem op de huid van de consument.

Persistent bioplastic

Zolang we maar niet met symbolische handelingen in de badkamer the bigger picture uit het oog verliezen. Zoals kledingvezels, zwerfafval, bioplastic en plastics die biologisch afbreekbaar zijn. Afbreekbaarheid van nieuwe generaties ‘groene’ plastics geldt namelijk onder gestandaardiseerde omstandigheden op een optimaal werkende, grootschalige composteringsinstallatie.

In zee bestaat geen compostering en zijn ook die zogenaamd groene alternatieven een bron van zwerfafval en microplastics (zie bijvoorbeeld dit rapport, p14). Gezien de wereldwijde groei in deze sector, is dat geen geruststelling. De boodschap van milieubeweging wordt er niet makkelijker op.

M´n artikel over Nederlands onderzoek naar de ecotoxicologie van micro- en nanoplastics verscheen 29-9-2012 in Bionieuws.

Update 27-11-2012: Tweede Kamer neemt motie aan die regering verplicht gebruik van microplastics terug te dringen. .