NRC en Friso’s brein: wachten op goede argumenten

Er valt door NRC veel meer uit te leggen dan ‘we brachten het nieuws, en daarvoor moest Friso’s privacy wijken’. Of de primeur al dan niet te rechtvaardigen is, hangt af van de expliciete afwegingen van belangen door journalist en hoofdredactie. Die zijn erg summier en overtuigen tot nu toe niet.

NRC-journaliste Jannetje Koelewijn kreeg door tussenkomst van haar man (neurochirurg Kees Tulleken) details over de gezondheidstoestand van prins Friso te horen. Die scoop leidde tot een inmiddels stevig bekritiseerd artikel op de voorpagina. De hoofdredacteur van NRC zegt in antwoord op kritiek dat er een afweging is gemaakt tussen het recht op privacy en het recht op informatie.

“Omdat het wel degelijk nieuwe informatie toevoegt aan het verhaal van het ski-ongeluk en omdat het gegevens die tot nu toe voor waar werden aangenomen ontkrachtte of nuanceerde. Hier botsen, en daar waren we ons gisteren natuurlijk bewust van, het recht op privacy van de patiënt met het recht op informatie.”

Ik hoop dat Peter Vandermeersch de komende weken meer ruimte neemt voor uitleg en argumentatie. Een journalistieke afweging is meer dan met genuanceerde zinnen vertellen dat je een afweging hebt gemaakt. Afwegen, het werkwoord zegt het al, heeft te maken met het toekennen van gewicht aan zaken, om die vervolgens tegen elkaar af te wegen. Dat gebeurt nu niet, of op hooguit op schamele wijze, of met zwakke gelegenheidsargumenten. Dat schaadt NRC en de journalistiek.

Waarom?

Uw belang vs Friso’s privacy

Vandermeersch spreekt over een belangenafweging tussen recht op privacy en recht op informatie. De belangrijkste vraag is waarom het recht op privacy hier moet wijken. Welk maatschappelijk belang is daarmee gediend? Er zijn geruchten over een schedelbasisfractuur, die NRC wilde ontkrachten. In het geval van Barack Obama of zelfs premier Mark Rutte is dat helemaal te rechtvaardigen: hun medische toestand – mocht ie plots verslechteren – bepaalt de politieke stabiliteit en toekomst van de regering. Friso is weliswaar een publiek figuur, maar zijn maatschappelijke positie is dusdanig (geen troonopvolger, geen regeringsinvloed) dat zijn medische toestand of zelfs onverhoopt overlijden geen politieke of maatschappelijke gevolgen heeft. Hooguit emotioneel. Nederland leeft mee, we zijn nieuwsgierig, en de premier stelt zijn vakantie uit.

Er wordt dus geen echte belangenafweging gemaakt, tussen de impact en het maatschappelijk belang van de informatie die wordt gebracht, en de belangen van de prins Friso.

Beroepsgeheim v.s. nieuwsplicht

NRC besluit zaken openbaar te maken, die afkomstig is uit de door medische beroepsethiek beschermde relatie tussen patiënt en arts. Die relatie werd bewust geschonden. Daarmee is het in zekere zin informatie met een problematische herkomst. Dat de journaliste zich direct bekend maakte is een prima daad van transparantie. Maar dat Koelewijn de RVD daarmee uitsluitend voor zou zijn, is de vraag. Het hangt af van wat de prins, koninklijk huis en RVD uiteindelijk besluiten om openbaar te maken – die keuzevrijheid is de kern van het openbaar maken van persoonlijke medische informatie.

Ook het argument dat Koelewijn slechts direct openbaar maakt wat ze weet en dat dat zelfs de taak of plicht van een journalist is, is geen afweging. “Ik ben journalist, en wij zijn er toch om alles wat we weten te openbaren. Het moreel ethische probleem ligt vooral bij de artsen”, zegt Koelewijn in een interview met BNR Nieuwsradio. Het lijkt zo alsof een journalist geen andere morele verantwoordelijkheid heeft dan altijd vertellen wat ze weet – het nieuws brengen. Het is zeer de vraag of dat zo is. Waarom zou Vandermeersch anders stellen dat NRC niet alles bracht wat bekend was?

Er wordt ook hier geen echte afweging gemaakt tussen belangen van journalistiek, publiek en prins Friso. De verantwoordelijkheid van de journalist lijkt te bestaan uit het gehoorzamen van een dwingend universeel belang: informatie brengen.

Relatie tussen journalist en bron

Tot slot een voetnoot, die de casus extra dimensie geeft. Koelewijn en Tullekens zijn een echtpaar. De journalist beschrijft haar partner als bron De relatie tussen bron en journalist is een ingewikkelde. Van journalisten wordt distantie gevraagd, zodat ze zonder last of ruggespraak kunnen werken. Het is moeilijk om tegelijkertijd lief te hebben en te bekritiseren. Het kan ook schijn van belangenverstrengeling wekken. Om die reden werd een vriendin van staatssecretaris Henk Bleker – een NRC-journaliste – naar een andere redactie overgeplaatst.

Dat er iets ongemakkelijks schuilt in de relatie, schemert een beetje door in het artikel over Friso’s brein: Kees Tulleken naam wordt nergens genoemd, ook niet in Vandermeersch redactionele column. Tulleken is een gezichtsloze ‘mijn man’. Alles moet van NRC bekend worden, maar dat aspect even niet. De lezer moet zelf gaan Googelen.

Sommige media, als de New York Times verbieden relaties tussen journalist en bronnen van het nieuws dat ze coveren.”To avoid conflicts, staff members may not furnish, prepare or supervise news content about relatives, spouses or others with whom they have close personal relationships. (…)”

Uitzonderingen op de regel zijn altijd mogelijk, gewoon omdat de omstandigheden spontaan ontstaan. Maar het maakt het verhaal wel ingewikkelder, en daarmee afwegingen en rechtvaardigingen. Het is bijvoorbeeld onduidelijk of beiden naar het ziekenhuis gingen vanwege Tullekens professionele interesse, of een geplande journalistieke missie. Doet dat er iets toe? Wel als vervolgens de rechtvaardiging is dat de journalist toevallig ter plaatse was. Intentie verandert alles.

Er valt kortom meer uit te leggen dan ‘we brachten het nieuws’, en daarvoor moest privacy van de prins wijken. Of daarmee de primeur al dan niet te rechtvaardigen is, hangt af van de afwegingen en argumenten van journalist en hoofdredactie. Tot nu toe weten die hun zaak niet goed te bepleiten.